I-Hafta içinde bile kalabalık park. Paytonla güneydoğu tarafında bir tur attıktan sonra metro kapısına yakın bir yerde bilgisayarımı açabileceğim bir ağaç altı aradım. Sağ tarafımda küçük göl, çim sahada gezinen kuğular; ana yürüyüş yolu sol tarafımda kalıyor. Çinli aileler geçiyor, kalabalıklar halinde. Birileri organik malzemelerle hazırlanmış yemekler satan büfeden alınma cam kâselerle yerleşiyor kanepelere. Elinde fotoğraf makinesi bulunmayan insan yok sanırsınız. New York’un pek çok köşesi gibi Central Park da doğal bir film platosu.
Geniş ev, geniş bahçe, geniş araba düşleyen Amerikalı, daralmaya, hızlanmaya, yetinmeye zorlayan New York’u sevmiyor. New York yine de sivrilmek isteyen kariyerist gençlerin, tez canlı sanatçıların geçiş alanı. Herhangi bir şehirde göze batan, burada kaybolma hissinin sıradanlığına alışacak. Tesettürlü kadınlar ne yadırganıyor ne de bakışların yargılamasından söz edilebilir. Herkes daha ziyade kendi telaşına gömülmüş. Her semtte bir değil, Brooklyn’de olduğu gibi bazen birkaç cami var. Sabah saatlerinde Harlem’deydim, şehirde elinde seccadesiyle dolaşan Hatice Yılmaz’la. Önce Malcolm X’in konuşmalar yaptığı camiye gittik, kapalıydı, bekçi bir konuşma için randevu almamız gerektiğini söyledi. Regaip Kandili nedeniyle açık olabilir, diye düşünüyordum caminin. Regaip Kandili olgusundan habersiz görünüyordu bekçi. Biz de taksiye atlayarak 116. Caddeye geçtik, Malcolm X Kültür Merkezi’ni ziyaret için. Onu Harlem izlenimlerimle birlikte ayrıca yazacağım.
Kültür Merkezi’nden Central Park’a gelmek üzere bindiğimiz taksinin şöförü Maik Ürdünlü’ydü. 35 yıldır ABD’de yaşıyormuş. Daha sonra parkın önünde beni faytona değil de üç tekerlekli (pedicap) arabalara binerek bütün parkı dolaşmaya iknaya çalışacak adam da Tacikistanlı Ümit.
Hatice ile vedalaştık park kapısında; onun başka işleri var. Günün sıcak saatleri. Kendime yazı yazmak için gölgelik, biraz da tenha bir köşe buldum, göle bakıyor. Günün bu saatinde tenha alan bulmak neredeyse imkansız parkta. Gezinen, çimlere uzanan, fotoğraf çeken ve çektirten insan kalabalığı bir bakıma parkın içinde bulunduğu Trump’un, Rockefeller’in Manhattan’ının kazanmak için zamanla yarışan insanının gerginliğini dengelemeye çalışıyor.
Neon ışıkları şehir düşkünlerini görünmez kılmaya çalışan plastik masallar yayıyor gece gündüz, Manhattan caddelerinde. Gün ortası kalabalığı geri çekildiğinde park evsizlere kalacak.
II- Central Park, “Antigone New York’ta” oyununun mekanı.
Birkaç yıl önce Tahran’da, Mevlevi Tiyatro Merkezi’nde izlemiştim, Huma Rusta’nın yönettiği bu oyunu. Rusta, İran sinemasının Sovyetler Birliği döneminde Moskova’da sinema eğitimi almış tecrübeli karakter oyuncusu. Sinemanın yanı sıra tiyatroyla da ilgili. Son olarak yönettiği oyundu, Lehistanlı göçmen yazar Janusz Glowacki’ye ait Antigone New York’ta isimli eseri.
Gerek sahne düzenlemesi, gerek ışık ve ses düzeni açısından oyun, New York sokaklarını, parklarını, bu sokaklarda ve parklarda yaşayan evsiz barksız insanları, göçmenleri seyirciye hissettirme konusunda bir hayli başarılıydı. Rus göçmenin bozuk teybinden zaman zaman Frank Sinatra’nın “Stranger in the night”ı duyuluyordu.
Antigone New York’ta, New York şehrinde yaşayan göçebe ve evsiz insanların hayatını konu alıyor. Sofokles’in Antigone’si, Kral Kreon’un buyruklarına karşı direnen soylu bir kadındı. New York’lu Antigone ise Puerto Rica’lı, hayatını Manhattan’daki Central Park’ta geçiren, geceleri park kanepelerinde uyuyan ‘bir tahtası eksik’ göçmen kız Anita’dır.
Ölünün saygınlığını korumak, her iki Antigone’nin de kaygısı. Sofokles’in Antigone’si, Kreon tarafından hain ilan edilen kardeşinin cenazesini kaldırmak için direniyor. Ailesinin değerlerini, Kral’ın kanunlarının ve buyruklarına önceliyor. New York’lu Antigone’nin ise bir ailesi yok. Bu Antigone, kimsesiz, yarım akıllı bir kız ama tıpkı Sofokles’in kahramanı misali, hayatının uğruna mücadele etmeyi gerektiren yüce bir anlamı olması gerektiğine inanmakta direniyor. Parkı evi biliyor ya, iki Doğu Avrupalı göçmen arkadaşıyla, bir iki gün içinde kimsesizler mezarlığına gömülecek olan platonik aşkla bağlı olduğu gencin cesedini bulunduğu hapishaneye ait bir mekandan çalarak parka getirmeye ve bir ağacın altına defnetmeye karar veriyor. Onun için sadece iki kişinin katıldığı bir cenaze töreni bile hazırlıyor.
III-Her şey bir parkta bu saatlerde görünmesi gerektiği gibi, gökyüzü binalarla kaplı değil, gençler bisikletle geçiyorlar, Çinli müzisyen keman çalmayı sürdürüyor, sincaplar kayıyorlar orada burada, ileride, yeşil sahada el topu oynuyor gençler, bir adam bir dolara gülme garantisini bildiren bir pankartla geçiyor. Sahneler o kadar apaçık değil aslında, karanlıkta kalan gecenin kahramanları, evsizler. Kozmopolit şehrin kalbi, göçmene bir çatı altı sunacak kadar geniş değil. Parkın içlerine doğru ilerledikçe evsizlerin yerleşme çabalarına da daha fazla tanık oluyorsunuz.
Gözlerim Porto Rica’lı Anita’yı arıyor.
Parkın gündüz saatlerinde görünmez kılmalı o kendini, yine de neşeli ve meraklı turist kalabalığının üzerine düşüyor gölgesi zaman zaman. Parkın gediklileri kendi kendine bir şeyler mırıldanarak, garip nesnelerle dolu poşetiyle geçen kadının etrafını huzursuz kılan delici bakışlarına aşina olmalılar. Iphone’larıyla şehri tarıyan öğrenci kızlar bir metro durağında ona rastlamışlardır günün en kalabalık saatlerinde ya, kimdir, niye insanlarla kavga eder gibi konuşuyor, neyi arıyor da ulaşamıyor, diye merak ettiler mi… Cıvıl cıvıl Çinliler, aristokratik havalı sarili Hintliler, özdenetimli ifadelerini koruyan Almanlar, rengarenk giyimli Afro-Amerikalılar, tesettürlü Arap ve Türk kadınları parkın, hatta koca şehrin negatifinin en çarpıcı işaretlerini görmemeyi yeğliyor olabilirler. Saf bir neşeye kolay ulaşılmıyor, aksi takdirde birileri insanlara gülme garantisi veren pankartlarla dolaşmazlardı.
Orada burada kendi kendine konuşan kadın parkın derinliklerinde bir beliriyor, bir kayboluyor. Bakışları bir matkap gibi deliyor park toplumunu. İnsanlar da hava kararmaya yüz tutarken onunla yüzleşmek istemiyorlarmış gibi, ayrılıyorlar parktan.
Ben de bir yüzleşmeye hazır mıyım sanki! Aklımdan geldiğim ülkelerdeki sokaklarda geceleyen kadınlar, bir belirsizliğin sefaletine terkedilen göçmenler geçerken bilgisayarımı kapattım, çıkmaya hazırlandım.
Günümüzde, tıpkı Sofokles’in Antigone’si gibi aile (ve dininin) değerleriyle devletin veya Kral’ın temsil ettiği yasanın buyruklarının arasında sıkışıp kalmış bütün kadınlarda –bütün insanlarda- az çok bir Antigone yarası, huzursuzluğu mevcut olmalıdır gibi geliyor bana.
Cihan Aktaş
